KINO PO STAREMU W ZWIERCIADLE BERGMANA

Ingmar Bergman urodził się 14 lipca 1918 roku, dla kina to było wydarzenie. Dlaczego? Bo nie da się mówić o historii kina nie mówiąc o Bergmanie. Dlatego z okazji setnych urodzin reżysera, w cyklu Kino po Staremu, przypomnimy widzom jego największe dzieła, a to dzięki odnowionym cyfrowo kopiom wypuszczonym do dystrybucji kinowej przez Gutek Film.

W zwierciadle Bergmana
Bezprecedensowe wydarzenie kulturalne w największych polskich miastach – przegląd
klasycznych arcydzieł Ingmara Bergmana – to znakomita okazja, aby poznać jednego z
najbardziej bezkompromisowych i wizjonerskich twórców w światowej kinematografii.
Spośród wszystkich dokonań szwedzkiego reżysera wybrano 10 najbardziej aktualnych
tytułów. Tam, gdzie rosną poziomki, Szepty i krzyki, Milczenie, Źródło, Goście Wieczerzy
Pańskiej, Sceny z życia małżeńskiego, Persona, Jak w zwierciadle, Siódma pieczęć, Jesienna
sonata – to te pozycje w filmografii Bergmana, które pochylają się nad kondycją człowieka
we współczesnym świecie i które cały czas prowokują i dają do myślenia.
Filmy zostaną pokazane na odnowionych cyfrowo kopiach 35mm. Młode pokolenie widzów
po raz pierwszy będzie miało szansę poznać arcydzieła Bergmana w idealnych technicznie
warunkach.
Twórczość Bergmana wraz z jej powracającymi motywami – wyobcowaniem człowieka we
współczesnym świecie, kryzysem wiary i chrześcijańskiego modelu moralności, rozkładem
więzi w rodzinie – paradoksalnie dopiero dziś staje się dla polskiego widza w pełni aktualna i
czytelna. Polemika reżysera z mieszczańskim systemem wartości może istotnie dotykać nas w
pełni dopiero w społeczeństwie, które zaczęło wykształcać klasę średnią z jej wszystkimi
dobrodziejstwami i obciążeniami. Prezentacja uniwersalnych filmów Bergmana jest więc
dziś dla widza okazją do postawienia sobie zasadniczych pytań związanych z własnym
życiem i miejscem w świecie, a nie tylko do spotkania z mistrzem kina.
Bergman, mimo że autobiograficzny aż do granic ekshibicjonizmu, potrafi w swoich obrazach
dotknąć filmowego absolutu. Tworzy kino totalne, które mierzy się z najpoważniejszymi
problemami filozoficznymi, religijnymi i egzystencjalnymi i które dziś staje się dla widza
prawdziwym wyzwaniem.

Zaczniemy od Siódmej pieczęci z 1956 roku. Spotykamy się 11 wrześnie o godzinie 19:00.

Siódma pieczęć
Det Sjunde inseglet
Szwecja 1956, 96 min.
reżyseria: Ingmar Bergman
scenariusz: Ingmar Bergman
zdjęcia: Gunnar Fischer
muzyka: Erik Nordgen
montaż: Lennart Wallen
dźwięk: Lennart Wallin, Aaby Wedin
scenografia: P.A. Lundgren
kostiumy: Manne Lindholm
obsada: Max von Sydow (Antonius Block), Gunnar Björnstrand (Jöns), Nils Poppe (Jof) Bibi
Anderson (Mia), Bengt Ekerot (Śmierć), Ake Fridell (Plog), Inga Gill (Lisa), Erik Strandmark
(Skat), Bertil Anderberg (Raval).
nagrody: Nagroda Specjalna Jury na MFF w Cannes
Siódma pieczęć powstała na bazie jednoaktówki „Malowidło w drewnie”, którą Bergman
stworzył dla (i przy udziale) studentów szkoły teatralnej w Malmö. To, co miało być
warsztatową wprawką, okazało się podstawą dla filmu, który uczynił reżysera sławnym.
Siódma pieczęć – moralitet ubrany w średniowieczny kostium – to pierwsza część z tak
zwanego cyklu wertykalnego, a zarazem pierwsza Bergmanowska próba poznania Boga,
próba, którą autor ponowi w wielu tytułach, choćby w Jak w zwierciadle, Gościach wieczerzy
pańskiej i Milczeniu.
Rycerz Antonius Block i jego giermek Jöns powracają z wyprawy krzyżowej. Podróżują
przez ziemie zniszczone szalejącą zarazą, obserwują okrutne gwałty i pochody biczowników,
spotykają przerażoną dziewczynę skazaną na śmierć za czary i rodzinę kuglarzy, która
stanowi jedyną oazę szczęścia w tym straszliwym świecie. Block traktuje podróż jako drogę
do poznania prawd ostatecznych. Ponieważ życie naokoło wydaje się pozbawione sensu, a
Bóg milczy, rycerz gotów jest zapytać Śmierci. Ta decyduje się podjąć jego wyzwanie i
zagrać z nim w szachy, na jednej szali kładąc tajemnicę wszechrzeczy, na drugiej – jego
życie.
„Wartość artystyczna Siódmej pieczęci wynikała nie tyle z bezwzględnej oryginalności
intelektualnej filmu, bo o takiej mówić trudno, co z jego niezwykle sugestywnego kształtu
estetycznego. Widmo wszechobecnej Śmierci na pierwszym planie, wizyjna inscenizacja scen
masowych (…), idealna harmonia pierwiastków sacrum i profanum, tragizmu i komizmu,
patosu i arlekinady, epiki i liryki, realizmu i fantastyki (…) złożyły się na filmowy spektakl o
ogromnej i nieprzemijającej sile emocjonalnego oddziaływania – świadectwo absolutnego
mistrzostwa Bergmana w opanowaniu filmowej formy.” – pisał o Siódmej pieczęci Tadeusz
Szczepański.

INGMAR BERGMAN
Szwedzki reżyser filmowy i teatralny, dramaturg i scenarzysta, urodził się 14 lipca 1918 roku jako
drugi syn protestanckiego pastora. Surowe metody wychowawcze ojca oraz nieporozumienia
pomiędzy rodzicami wpłynęły na jego dalsze życie i wielokrotnie powracały echem w jego
twórczości.
Pierwsze doświadczenia zawodowe zdobywał jako dyrektor teatru w Hälsingborgu, pisywał także
własne opowiadania i dramaty, dorabiając jako scenarzysta w Teatrze Dramatycznym. W latach
40. jego dramaty zaczęły trafiać na szwedzką scenę teatralną. Zadebiutował w 1944 roku
„Krótszym opowiadaniem o jednym z najwcześniejszych wspomnień z dzieciństwa Kuby
Rozpruwacza”. Już tu uwidacznia się to, co Bergman rozwinie później w filmach –
psychoanalityczna problematyka podyktowana przez „rodzinny scenariusz”, układ retrospekcji
sięgający w głąb wczesnego dzieciństwa i w mrok podświadomości, psychopatyczną ambiwalencję
czułości i sadyzmu w relacjach międzyludzkich, atmosferę horroru, zamkniętą kompozycję oraz
magiczny realizm przenikający się z onirycznym ekspresjonizmem. Przełom nastąpił jeszcze w
tym samym roku, kiedy obecny na przedstawieniu „Śmierć Kaspra” szef Svensk Filmindustri
powierzył młodemu pisarzowi korektę cudzych scenariuszy.
Bergman wkrótce przedstawił swój własny projekt zatytułowany Skandal, który ostatecznie
zrealizował znany wówczas reżyser Alf Sjöberg. Rok później Bergman sięgnął po kamerę i
wyreżyserował Kryzys. Szybko powstały następne filmy: Okręt do Indii, Więzienie i Pragnienie. W
latach 50. Bergman starał się opanować warsztatowe kanony kina gatunków. Jego filmy z lat 1950
– 55 mieszczą się w repertuarze kina popularnego – Letni sen, Kobiety czekają, Wakacje z Moniką
czy Marzenia kobiet wykorzystują formułę melodramatu, natomiast Lekcja miłości i Uśmiech nocy
to komedie.
Filmy z tego okresu powstały na konkretne zamówienie producenta. Wyjątek stanowi Wieczór
kuglarzy, pierwsze arcydzieło Bergmana, film wybitny, ale w swoim czasie nie doceniony przez
krytykę i publiczność. W przeciągu dwóch lat powstały kolejne arcydzieła, które przyniosły
Bergmanowi światowy rozgłos – Siódma Pieczęć i Tam, gdzie rosną poziomki.
Wraz z początkiem lat 60. reżyser wkroczył w nową fazę twórczości. Przy współpracy z
operatorem Svenem Nykvistem wypracował swój dojrzały, minimalistyczny styl. Tak zwana
trylogia wertykalna – Jak w zwierciadle, Goście Wieczerzy Pańskiej i Milczenie – jest tego
najlepszym przykładem. W 1965 roku Bergman poznał Liv Ullmann i obsadził ją w jednym ze
swoich najwybitniejszych obrazów – Personie. Ullmann wkrótce stała się towarzyszką życia i
jedną z ulubionych aktorek reżysera. W 1967 roku Bergman założył własną firmę produkcyjną,
Cinematograph, w której zrealizował przejmujące dramaty rodzinne – Szepty i krzyki, Sceny z życia
małżeńskiego, Twarzą w twarz czy Jesienną sonatę.
W 1976 roku został oskarżony o malwersacje podatkowe i był zmuszony opuścić rodzinny kraj.
Osiedlił się na odludnej wyspie Fårö i na kilka lat rozstał się ze szwedzką kinematografią.
Powrócił na chwilę z autobiograficznym obrazem Fanny i Alexander, by ostatecznie pożegnać się
ze światem filmu. Obecnie swoją aktywność twórczą ogranicza do reżyserii telewizyjnej i pisania
scenariuszy. Niektóre z nich są realizowane przez filmowych spadkobierców Bergmana – Bille
Augusta (Niewinne intencje, 1992), Daniela Bergmana – syna reżysera (Niedzielne dzieci, 1992)
czy Liv Ullmann (Wiarołomni, 2000).

Informacje: Gutek Film